Dünyanın ilk ve en eski tapınağı olan Göbeklitepe efsanesi ile ilgili neler biliyoruz?
Göbeklitepe tarihi değiştiren bir tapınak olması nedeniyle insanlığın geçmişi hakkında detaylı bilgi edinmek için Göbeklitepe mimarisi ve bu bölgenin taşıdığı anlamlar çok önemli bir yerde duruyor. Öyle ki, piramitlerden bile 8000 yıl önce yapıldığı tahmin edilen Göbeklitepe, bugün UNESCO Dünya Mirasları listesine alınan Türkiye'deki en önemli yerlerden biri oluyor.
Peki Göbeklitepe ne anlatıyor ve biz ne kadarını anlamlandırabildik? Hazırsanız Göbeklitepe rehberimize başlıyoruz.
Göbeklitepe'de Ne Var?
Arkeolojik olarak çanak çömleksiz olarak adlandırılan Neolitik Dönem (M.Ö. 9600-7300) bölgesi olarak sınıflandırılmış olan Göbeklitepe, bir tepenin üstüne kurulmuş, çoğunlukla dairesel ve oval şekilli bir dizi yapıdır.
Göbeklitepe Nerede?
Hemen herkes Göbeklitepe nerede diye merak ediyor. Göbeklitepe'nin tarihi bir bölge olan Türkiye'nin güneydoğusunda, Şanlıurfa kentine yaklaşık 15 km. uzaklıkta olduğunu söyleyelim. Gobeklitepe'yi sınıfında benzersiz yapan şey, kabaca on iki bin yıl önce, MÖ 10.000 civarında inşa edilmesidir.
Göbeklitepe Ne Zaman Yapıldı?
Büyük tek tanrılı dinlerden önce, Yunan tanrılarından önce, eski Mısır'dan önce, Hititler'den önce, dünyada bilinen en eski dini yeri oluşturan tek bir yer vardı. Bilinen en eski tapınak kompleksi, bilinen en eski hac bölgesi. O yer neredeydi? Göbeklitepe'ydi.
Şanlıurfa Göbeklitepe tam 12.000 yıl önce inşa edildi! Hz. İsa, dünyayı dolaşmadan 10,000 yıl önce, Göbeklitepe'de inşa edilen devasa tapınak kompleksini ziyaret etmek için Mezopotamya'nın her yerinden hacılar buraya akın ediyordu. Urfa Göbeklitepe bölgesiyle binlerce yıl öncesinde dünyanın en önemli yeriydi.
Göbeklitepe Ne Zaman Bulundu?
Göbeklitepe ne zaman bulundu diye merak edenlere söyleyelim; Göbeklitepe mimarisi ve sahasının keşfi 1963'te gerçekleşirken, ilk bilimsel kazı 1995'te başlamış ve sonuçta elde edilen bulgular tarihe yeni sayfalar ekleyerek uzun vadeli varsayımları değiştirmiştir.
Kazılara 1995 yılında Alman Arkeoloji Enstitüsü'nün yardımıyla Prof. Klaus Schmidt tarafından başlanmıştır. Bu yapıların ev içi kullanım için kullanılmadığına, çoğunlukla ritüel veya dinsel amaçlara yönelik kullanıldığına dair arkeolojik birçok kanıt bulunmuştur. Daha sonra, Gobeklitepe'nin sadece bir taneden değil, aynı zamanda bu tür taş devri tapınaklarından oluştuğu anlaşılmıştır. Ayrıca, hem kazılar hem de coğrafi manyetik sonuçlar, arkeolojik açıdan tapınak olarak adlandırılabilecek en az 20 tesis bulunduğunu ortaya koymuştur.
Şimdiye dek ortaya çıkarılan şeye dayanarak, desen ilkesi, her bir kurulumun merkezinde, muhafazalar ve duvarlarla çevrili ve bu kurulumlarda daha fazla sütun içeren iki büyük anıtsal sütun olduğu anlaşılıyor.
Göbeklitepe'de Neden T Şeklinde Sütunlar Var?
Göbeklitepe hakkında bilgi bulabileceğiniz en detaylı rehberi hazırladığımızı söylemiştik.
Göbeklitepe'de T şeklinde sütunlar olmasının bir nedeni var. Buradaki tüm sütunlar T şeklindedir ve yükseklikleri 3 ila 6 metre arasında değişir. Arkeologlar, bu T şekillerini stilize edilmiş insanlar olarak yorumluyorlar çünkü esas olarak bazı sütunlarda görünen insan ekstremitelerinin tasviri bulunuyor. Bu mistik kaya heykellerinde de görülen şey, bazen sahnelerin bir kombinasyonunu gösteren, soyut sembollerin yanı sıra sütunlardaki hayvan oymalarıdır.
Tilkiler, yılanlar, yaban domuzu, vinçler, yaban ördekleri Göbeklitepe'deki sütunlar üzerinde en yaygın olanlarıdır. Bunların çoğu bu sütunların düz yüzeylerine oyulmuştur. Sonra yine, bir T sütununun yanına inen bir aslanı betimleyen yırtıcı hayvan biçiminde üç boyutlu heykellerle de karşılaşıyoruz. Göbeklitepe'deki sütunların anlamı da böylece çözülmüş oluyor.
Her T şeklindeki sütun 40 ila 60 ton arasında değişmekte olup, böyle bir anıtsal başarıyı nasıl elde ettikleri konusunda sorulan sorular cevapsızdır.
Basit el aletlerinin bile gelmesinin zor olduğu bir zamanda, bu taş blokları Göbeklitepe'ye nasıl getirdiler ve nasıl diktiler? Konuşacak, haberleşilecek hiçbir yerleşme veya toplum olmadan, tarım uzaktayken, yalnızca dolaşım avcısı-toplayıcıları olan bir dünyada, bu tapınakların karmaşıklığı ve gelişmiş planları arkeologlar için başka bir gizemi temsil ediyordu. Bu nedenle Göbeklitepe efsanesi cevaplanamayan sorularıyla gizemli bir efsanedir.
Göbeklitepe Neden Yıkılmadı?
Göbeklitepe'nin korunmasında kullanılan eşsiz yöntem, bu şaşırtıcı sitenin bugüne kadar ayakta kalmasının da anahtarı olmuştur. Bu görkemli anıtı kim yaptıysa, binlerce yıl boyunca hayatta kalabileceğinden emin olmak adına, sadece çeşitli bölgeleri doldurup derinliklere gömülmesi, inanılmaz miktarda malzeme kullanılması nedeniyle Göbeklitepe'nin günümüze kadar korunmasını sağladı.
Göbeklitepe Neden Önemli?
21. yüzyılın en önemli arkeolojik keşiflerinin Göbeklitepe olduğunu iddia etmek için önemli birçok gerekçe var. Her şeyden önce, bu yapıt 12 bin yıl öncesine dayanıyor. Başka bir deyişle, piramitlerden yaklaşık 8 bin yıl ve Stonehenge'den 7 bin yıl daha eskidir. Dahası, insanın yerleşik hayata geçişinden daha da eskidir. Bu nedenle, geniş çapta tutulan görüşün aksine, ilk şehirlerin kurulmasından önce dini inançların varlığını kanıtlar.
Göbeklitepe'deki araştırmacıların bulguları, böyle erken dönemlerde bile dini bir sınıfın var olduğunu, toplumun sosyal sınıflara bölünmesinin yaygın olarak kabul edilen tarihlerden çok önce gerçekleştiğini ve belki de ilk tarımsal faaliyetin bölgede yapılabileceğini göstermektedir.
Göbeklitepe aynı zamanda ilk ataerkil düşünce, ilk mozaik zemin ve Neolitik Çağ'ın ilk heykel ve kabartmalarıyla dikkat çekmektedir. Göbeklitepe'nin bulunmasından sonra elde edilen tüm yeni bilgiler, insanlık tarihine geçmiş ve okullardaki tarih kitaplarına da eklenmiştir. Göbeklitepe insanlık tarihine olan katkısının esasıyla 2018 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine yazılmıştır.
Göbeklitepe'den Sonra Ne Oldu?
Bir yerleşim yeri olarak kullanılmasından ziyade, Göbeklitepe aslında dini amaçlara hizmet etmişti ve birtakım tapınakları içeriyordu. Bu açıdan, sadece en eski ibadet merkezi değil aynı zamanda en büyüğüdür. Bu tapınaklardan altı tanesinin bugüne dek açığa çıkarılmış olmasına rağmen, jeomanyetik araştırmalara dayanarak, bu anıtsal yapıların toplam sayısının yirmi olduğuna inanılmaktadır.
Tüm Göbeklitepe tapınakları birbirine benzerlik göstermektedir, bu da tüm bölgenin bir merkez olduğunu düşündürmektedir.
Neolitik Çağ'da inanç ve hac daireleri oluşturmak için dikilmiş hayvan kabartmalı oyulmuş altı metre uzunluğunda T şeklinde taş sütunlar vardır. Taşa oyulmuş hayvanların belki de en eski üç boyutlu tasviri olan oymalar, atalarımızın sanatsal yeteneğinin kanıtıdır. 20 yıl boyunca sahadaki kazı çalışmalarına liderlik eden Profesör Klaus Schmidt, T şeklindeki taş sütunların bazılarında el ve parmak oymaları olduğu için insan figürlerini temsil ettiğini belirtti.
Anıtsal yapıların ortaya çıkmasından bu yana Göbeklitepe'nin bulunması dünyanın dikkatini çekti ve bununla ilgili birçok makale yayınlandı ve birçok belgesel hazırlandı. BBC Göbeklitepe'nin nasıl bulunduğuyla ilgili bir belgesel yayınladı ve The Guardian bir makale yayınladı, ancak en çarpıcı yorumlar Alman haftalık yayını Der Spiegel tarafından yayınlandı. Derginin sansasyonel bir önerisi vardı: Göbeklitepe, Adem ve Havva'nın Cennet Bahçesi'nden kovulduktan sonra yerleştiği yerdi. Dergi önerisini, Göbeklitepe'yi çevreleyen toprağın buğdayın ilk kez ekildiği yer olduğu ve bunun Göbeklitepe ile kanıtlanmış olduğu gerçeğine dayanıyordu.
Göbeklitepe ile İlgili Bilinmeyen Çok Şey Var
Göbeklitepe bölgesi birçok önemli noktayı ortaya koyarken, yine de bilim adamları tarafından cevaplanmayı bekleyen sorular da var.
- Göbeklitepe'deki tapınaklar kimler tarafından yapıldı?
- 60 tonluk taş sütunlar nasıl taşındı ve dikildi?
- Neden tonlarca kaya ve toprakla gömüldüler?
- İnşa edildikleri asıl amaç neydi?
Bunlar, yıllar süren daha fazla çalışmanın ardından çözülecek olan olağanüstü gizemlerdir. Kesin olarak bildiğimiz şey, Göbeklitepe'de gelecekteki bulguların insanlık tarihi hakkındaki bilgileri geliştirmeye devam edeceği ve kabul edilen söylemi gözden geçireceği gerçeğidir.
Göbeklitepe'yi Neden Ziyaret Etmeli?
- Dünyanın ilk tapınağı
- Neolitik Çağ'da inanç ve hac merkezi olduğuna inanılıyor
- Taşa oyulmuş en eski üç boyutlu tasvirler burada bulunuyor
- Bilim insanlarına göre Göbeklitepe'nin arkeolojik keşfi insanlık tarihini değiştirdi
- İlk şehirlerin kurulmasından önce dini inançların varlığını kanıtlıyor
- UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne dahil edilmiştir
Göbeklitepe'ye Nasıl Gidilir?
Göbeklitepe'ye nasıl gidilir, sorusunun en güzel cevabı Gruppal Şanlıurfa Göbeklitepe turları ile olacak. Ancak Göbeklitepe'nin konumunu soranlara açıklamak isteriz. Göbeklitepe Arkeolojik Sit Alanı, Türkiye'nin en mistik şehirlerinden biri olan ve Şanlıurfa'nın 15 km kuzeydoğusunda bulunan Örencik Köyü yakınlarında ve "Peygamberler Şehri" olarak ünlenen Şanlıurfa'dadır. Ankara, İstanbul ve İzmir'den Şanlıurfa Havalimanı'na tarifeli uçuşlar düzenlenmektedir. Kazı alanında ortaya çıkan eserlerden bazıları Şanlıurfa Arkeolojisi Müzesi'nde görülebilir.
BONUS:
Göbeklitepe Hakkında Ne Biliyoruz?
Göbeklitepe ile ilgili kısa bilgiler neler diye merak edenler için kısaca derlemek istersek, Göbeklitepe ile ilgili bilmemiz gerekenler:
- 200'den fazla T şeklindeki megalitin tarihini biliyoruz
- Her sütun en az 6 metre boyunda ve 10 tona kadar ağır.
- Ana kayadan oyulmuş yuvalara yerleştirilmişlerdi, daha önce mağara resminden biraz daha fazlasını yapabileceği düşünülen bir toplum için oldukça etkileyici mühendislik özellikleri.
- Sütunlara oyulmuş ve kompleksin içindeki diğer kayalara oyulan hayvan figürleri
- Bu sütunlar 10. bin yıl tarihine aittir, ancak avcı-toplayıcı toplumların doğası ve
tarım toplumlarına dönüşümü hakkında bildiklerimizi değiştirecek, hatta ondan önce
bile bir manevi merkez olabileceğine dair kanıtlar vardır. - Büyüleyici olan bu direklerin varlığı değil, aynı zamanda kompleksin çevresinde yerleşim alanının neredeyse hiç olmadığı anlaşılıyor. Bu, bir tür emperyal başkentten ziyade
Göbeklitepe'nin, insanların Mezopotamya'nın her yerinden ibadet etmek için geldiği
hacca ait kutsal bir tören tapınağı olduğunu gösteriyor.
Göbeklitepe'yi Görmenin Tam Zamanı
Arkeologlar kasıtlı olarak Göbeklitepe'nin sadece % 5'ini kazdı, yeni tekniklerin icat edilmesini ve alanın herhangi bir zarar olmadan tamamen kazılmasını sağladı.
Sütunlara oyulmuş hayvan motiflerinin tümü, hayvanların inanç yapısı için çok önemli olduğunu ve ritüel olarak oyulmuş kemiklerin bulunduğunu göstermektedir. Bazı arkeologlar, daha fazla kazı işleminin, ritüelleşmiş nesnelerle kitlesel hayvan mezarlık alanlarını ortaya çıkaracağına inanmaktadır. Her iki durumda da, bildiklerimiz Göbeklitepe'nin aslında “zamanın sıfır noktası” olduğunu, günümüzde modern medeniyet olarak bildiğimiz şeyin başlangıcı olduğunu gösteriyor.
Göbeklitepe artık ziyaretçilere açık, kendi tarihinizi keşfetme ve bu inanılmaz noktayı ziyaret etme zamanı!
